آغاز یک امپراطوری و یک تمدن بزرگ

کوروش بزرگ و داریوش اوّل، بزرگترین شاهنشاه هخامنشی است. کتیبۀ دوم
داریوش بزرگ که حدود ۷۸۰ سال بعد از کتیبۀ بهستان نوشته شده، بر دیوارهای
«کعبۀ زرتشت » در نقش رستم حک گردیده است. کتیبۀ سوّم که هنوز به حدّ کافی
بازسازی و بررسی نشده، کتیبۀ پایکولی است که به دهۀ آخر قرن سوّم میلادی
تعلق دارد. کتیبۀ اوّل نظر به اهمیتی که در آن هنگام داشته به زبان آرامی نیز ترجمه
شده و در سراسر کشور پخش گردیده است. از سالنامه های زمان ساسانیان هیچ
نسخۀ اصلی‌ای باقی نمانده است. از ابتدا در اثنای سلطنت خسرو اوّل انوشیروان،
بزر گترین پادشاه ساسانی، این فكر قوت گرفت که یک وقای عنامۀ ایرانی تألیف
گردد. شاه این ایده را با یک مجمع عالی که در نوشته های فارسی میانه چندی نبار
از آن با اصطلاح «انجمن » یاد شده است، در میان گذاشت و در مورد طرحی که
برای نوشتن این اثر در سر پرورانده بود، با انجمن مورد نظر به توافق رسید.